Luật sư Vũ Trọng Khánh - Bộ trưởng Tư pháp đầu tiên của nước Việt Nam độc lập
Luật
sư Vũ Trọng Khánh (1912-1996) là Bộ trưởng Bộ Tư pháp đầu tiên của
Chính phủ Lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Thị trưởng thành phố Hải
Phòng.
Luật sư Vũ Trọng Khánh, sinh ngày13-3-1912 trong một
gia đình tiểu thương ở Hà Nội, nguyên quán tại làng Cự Đà, huyện Thanh
Oai, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Nội). Em trai ông là Vũ Trọng Tống, sau
là đại tá Quân đội Nhân dân Việt Nam.
Luật sư Vũ Trọng Khánh
Từ
11 tuổi đến 21 tuổi, ông học ở trường Alber Sarraut (Hà Nội). Từ năm
1933, ông học trường Luật. Tại đây, ông quen biết với Nguyễn Thế Rục và
được ông này giới thiệu tham gia hoạt động tại Tổng hội Sinh viên Đông
Dương. Năm1936, ông tốt nghiệp cử nhân luật, nhưng chưa được phép hành
nghề luật sư. Vì vậy, ông nhận làm thư ký cho một luật sư người Pháp tại
Hải Phòng tên là Laubies. Trong thời kỳ Mặt trận Bình dân lên nắm quyền
ở Pháp, ông tham gia nhóm làm báo Le Travail (Báo Lao động), tham gia
các tổ nghiên cứu Mác-xít và tổ Thanh niên Dân chủ, cùng các vị Đào Duy
Kỳ,Vũ Đình Huỳnh, Phan Tử Nghĩa, Huỳnh Văn Phương.
Năm 1938, Mặt
trận Bình dân tại Pháp đổ, chính quyền thực dân tăng cường đàn áp phong
trào yêu nước tại Đông Dương. Các nhóm hoạt động ông tham gia phải rút
vào hoạt động bí mật. Năm 1939, ông được công nhận là luật sư tập sự,
được phân công nhận bào chữa cho nhiều chiến sĩ cách mạng tại tòa án
thực dân Pháp. Sau khi Nhật đảo chính Pháp, chính phủTrần Trọng Kim được
thành lập tháng 4-1945. Thán7-1945, ông được chính phủ này bổ nhiệm làm
Đốc lý Hải Phòng (tương đương Thị trưởng).
Trong Hồi ký “Tôi làm
Thị trưởng Hải Phòng”, ông viết: “Lý do cấp bách tôi phải nhận làm thị
trưởng là sau khi Nhật đảo chính Pháp, thành phố như con ngựa đứt cương;
công chức và nhân dân tụ tập, bàn tán, nghe ngóng, không ai cầm đầu.
Viên lãnh sự Nhật Nô-mi chịu trách nhiệm hành chính thực ra chẳng biết
làm gì, quân đội và hiến binh Nhật nắm chặt an ninh. Những tên Việt gian
tống tiền; dịch vụ hốt rác đổ thùng phân trì trệ, nước, điện chập chờn…
Không có người lương thiện ra nắm quyền chỉ huy thì kẻ bất lương chạy
chọt sẽ nhảy vào ghế thị trưởng để dựa vào Nhật làm hại dân. Nhất thiết
tôi phải nắm ngay ghế thị trưởng”.
Với mối quan hệ cũ từ thời Mặt
trận Bình dân, các cán bộ Cách mạng vận động ông tham gia Mặt trận Việt
Minh. Đêm 21-8-1945, đồng chí Vũ Quốc Uy, cán bộ Việt Minh phụ trách Hải
Phòng đến nhà ông ở số 9 ngõ Thuận Thái, đường Cát Dài, làm việc đến 3
giờ sáng, bàn kế hoạch chuyển giao chính quyền. Cả hai bên cùng đi đến
quyết định khởi nghĩa vào sáng 23-8-1945. Mọi việc được tiến hành đúng
như kế hoạch. Sáng 23-8, nhân dân Hải Phòng giành chính quyền về tay
cách mạng, thắng lợi trọn vẹn. Trong cuộc mít tinh mừng thắng lợi tại
quảng trường Nhà hát thành phố với hàng vạn người dân tham dự, Ủy ban
nhân dân cách mạng lâm thời thành phố Hải Phòng do đồng chí Vũ Quốc Uy
làm Chủ tịch ra mắt đồng bào, luật sư Vũ Trọng Khánh làm uỷ viên hành
chính.
Ngày 2-9-1945, khi Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu ra mắt quốc dân, ông được cử làm
Bộ trưởng Tư pháp đầu tiên của Việt Nam. Sau đó 18 ngày, ông được cử
tham gia Ủy ban dự thảo Hiến pháp gồm 7 thành viên (Hồ Chí Minh, Vĩnh
Thụy - tức Bảo Đại, Đặng Thai Mai, Vũ Trọng Khánh, Lê Văn Hiến, Nguyễn
Lương Bằng, Đặng Xuân Khu - tức Trường Chinh). Sau cuộc tổng tuyển cử
đầu tiên của nước Việt Nam độc lập, khi Chính phủ mới được thành lập
ngày 2-3-1946, ông trở thành chuyên viên tư pháp của Chính phủ, tham gia
Hội đồng phúc thẩm. Ngày 4 - 6 - 1946, ông được cử làm Cố vấn cho Phái
đoàn Việt Nam sang đàm phán tại Pa-ri.
Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bộ trưởng Bộ Tư pháp Vũ Trọng Khánh. (Ảnh gia đình Luật sư Vũ Trọng Khánh cung cấp)
Trên
cương vị Bộ trưởng Bộ Tư pháp Việt Nam, ông trình và được Chính phủ
duyệt hai văn bản tư pháp nên tảng quan trọng: Sắc lệnh số 13 - 21 - 1 -
1946 về tổ chức các tòa án thường, và Sắc lệnh số 21 ngày 14 - 2 - 1946
về tổ chức tòa án quân sự. Tuy chỉ giữ chức vụ Bộ trưởng Tư pháp trong
181 ngày, nhưng ông đã có những đóng góp quan trọng trong việc giữ gìn
cơ sở, cán bộ cũng như xây dựng hệ thống tư pháp cho nền cộng hòa non
trẻ. Trong suốt thời gian kháng chiến chống Pháp, ông tham gia soạn thảo
nhiều văn bản pháp quy cho hệ thống luật chính quyền Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa.
Theo Hiệp định Giơ-ne-vơ 1954, Pháp phải rút quân khỏi
Việt Nam. Ông tham gia tiếp quản Hà Nội tháng 10- 1954. Sau đó, ông tham
gia công tác tiếp quản Hải Phòng tháng 5-1955, giữ chức Ủy viên Ủy ban
hành chính Hải Phòng. Trong các năm 1956-1961, ông được cử làm Phó chủ
tịch thường trực Ủy ban Hành chính thành phố (Chủ tịch là ông Hoàng Hữu
Nhân), chịu trách nhiệm quản lý hành chính, Văn hóa xã hội và Nhà đất,
kiêm Ủy viên Hội đồng Nhân dân thành phố. Một thời gian sau, ông trở
thành Chủ tịch Hội Luật gia Hải Phòng.
Ông nghỉ hưu năm 1977, được
Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh (1994), Huân chương
Kháng chiến hạng Nhất (1961), Huân chương Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước
hạng Nhất (1986) về những đóng góp vào sự nghiệp Cách mạng của dân tộc.
Luật sư Vũ Trọng Khánh mất vào đầu năm 1996.
(Nguồn: Luật sư Vũ Trọng Khánh - Bộ trưởng Tư pháp đầu tiên…/Đông Hải//Báo Hải Phòng. - ngày 10/05)
